نحوه استفاده صحیح از پالس اکسی متر برای اندازه‌ گیری میزان اکسیژن

پالس اکسی متر (Pulse Oximeter) یا اکسیژن سنج خون که برای ارزیابی میزان اکسیژن بیماران در انواع محیط‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیش‌ازپیش به یک ابزار نظارتی متداول تبدیل شده است. این تجهیز نظارت مستمر و غیرتهاجمی بر اکسیژن اشباع در خون شریانی را فراهم می‌کند. نتایج آن با هر موج پالس به‌روزرسانی می‌شود.

پالس اکسی مترها اطلاعاتی در رابطه با غلظت هموگلوبین، برون ده قلبی، راندمان انتقال اکسیژن به بافت‌ها، میزان مصرف اکسیژن، مقدار کافی اکسیژناسیون (ترکیب با اکسیژن) و یا کفایت تهویه را ارائه نمی‌دهند. بااین‌حال، پالس اکسی مترها این امکان را فراهم می‌کنند که تغییرات بسیار کم اکسیژن در بیمار، به‌عنوان یک سیگنال هشدار زودهنگام برای پزشکان، به‌سرعت تشخیص داده شوند و به پیش‌گیری از وقوع عواقب ناشی از عدم اشباع اکسیژن و تشخیص هیپوکسی قبل از ایجاد سیانوز کمک کنند.

نشان داده شده ‌است که افزایش استفاده از پالس اکسی متر در بخش‌های عمومی باعث شده است که بتوان آن را به‌عنوان یک دماسنج معمولی در نظر گرفت. بااین‌حال، گزارش شده ‌است که کارکنان، آموزش محدودی در مورد نحوه عملکرد دستگاه، دانش محدودی از چگونگی کار کردن با آن و دانش محدودی در رابطه بااینکه چه عواملی ممکن است بر خوانش تأثیر بگذارند، دارند (Stoneham و همکاران، ۱۹۹۴؛ Casey، ۲۰۰۱).

هدف این مقاله ارتقای سطح آگاهی نسبت به این موضوع است که چقدر داشتن دانش پایه مناسب قبل از استفاده از پالس اکسی متر مهم است. همچنین ارائه یک منبع آموزشی و مرجع برای اهداف آموزشی، از دیگر اهداف این مقاله است.

پالس اکسیمتر چگونه کار می‌کند؟

پالس اکسیمتر میزان جذب طول‌موج‌های خاص نور توسط هموگلوبین اکسیژن‌دار را اندازه‌گیری می‌کند و آن را با هموگلوبین احیاشده (هموگلوبینی که اکسیژن از دست ‌داده است) مقایسه می‌کند. خون اکسیژن‌دار که به دلیل وجود اکسی هموگلوبین قرمز رنگ است، باعث جذب نور طول‌موج‌های ویژه‌ای می‌شود. پروب اکسیژن سنج دو دیود ساطع کننده نور (LED)، یکی ‌قرمز و یکی مادون‌قرمز دارد که در یک طرف پروب قرارگرفته‌اند. پروب بر روی قسمت مناسبی از بدن قرار داده می‌شود که معمولاً نوک یک انگشت یا نرمه گوش است و دو LED، طول‌موج‌های نوری را از داخل جریان خون شریانی ضربانی عبور می‌دهند و به سمت گیرنده نور در طرف دیگر پروب انتقال می‌دهند. نور مادون‌قرمز توسط اکسی هموگلوبین جذب می‌شود و نور قرمز توسط هموگلوبین احیا جذب می‌شود. خون شریانی ضربانی در طول سیستول باعث هجوم اکسی هموگلوبین به بافت و جذب نور مادون‌قرمز بیشتر می‌شود و اجازه می‌دهد که نور کم‌تری به حسگر نوری برسد. میزان اشباع اکسیژن خون، میزان جذب نور را تعیین می‌کند. این نتیجه به‌صورت یک نمایش دیجیتالی از میزان اشباع اکسیژن بر روی اسکرین اکسیژن سنج پردازش می‌شود که نماد آن به‌صورت SpO₂ است (Jevon، ۲۰۰۰).

انواع و مدل‌های متنوعی از پالس اکسیمتر در دسترس هستند (Lowton، ۱۹۹۹). اغلب آن‌ها امکان نمایش تصویری از شکل موج دیجیتال، نمایش صوتی از نوسانات شریانی و ضربان قلب را فراهم می‌کنند و شامل انواع سنسورها برای تطبیق با افراد مختلف بدون توجه به سن، اندازه یا وزن هستند. نوع گزینش دستگاه به تنظیماتی که در دستگاه استفاده می‌شود، بستگی دارد. تمام کارکنانی که از پالس اکسی متر استفاده می‌کنند باید از عملکرد آن و استفاده صحیح از آن آگاه باشند.

آزمایش گاز خون شریانی دقیق‌تر از پالس اکسی متر است، چون هرچقدر هم که پالس اکسی متر به اندازه کافی برای اغلب اهداف بالینی دقیق باشد، تشخیص داده شده است که در استفاده از آن محدودیت‌هایی وجود دارد.

عواملی که بر دقت خوانش تأثیر می‌گذارند

شرایط بیمار - اکسیژن سنج برای ایجاد تمایز بین مویرگ‌های پر و خالی، جذب نور را در طول تعداد پالس‌ معینی، معمولاً پنج پالس (Harrahill، ۱۹۹۱) اندازه‌گیری می‌کند. به‌منظور تشخیص جریان ضربانی، باید جریان خون کافی در ناحیه تحت نظارت وجود داشته باشد. اگر بیمار نبض محیطی ضعیف داشته باشد و یا فاقد نبض وریدی باشد، خوانش پالسی اکسی متر دقیق نخواهد بود.

بیمارانی که نبض وریدی ضعیفی دارند، آن‌هایی هستند که مبتلا به فشارخون پایین (Hypotension)، کم‌حجمی خون (Hypovolaemia) و هیپوترمی (Hypothermia) هستند و ممکن است افرادی باشند که دچار ایست قلبی شده‌اند. بیمارانی که سردشان است اما سرمازده نیستند، ممکن است انقباض عروق در انگشتان پا و دستشان وجود داشته باشد که در جریان شریانی ضعف ایجاد می‌کند (Carroll، 1997). در این موارد اگر پروب خیلی محکم بسته شود و موجب ایجاد ضربان وریدی در انگشت شود، ممکن است باعث شود که پالس‌های غیرشریانی تشخیص داده شوند.

ضربان‌های وریدی تحت تأثیر نارسایی سمت راست قلب، نارسایی دریچه سه لتی (Schnapp و Cohen، 1990) و اثر بازوبند (Cuff) فشارخون که در بالای پروب پالس اکسی متر بسته می‌شود، نیز قرار می‌گیرند.

آریتمی‌های قلبی ممکن است باعث اندازه‌گیری اشتباه شوند، به‌خصوص اگر کاهش قابل‌توجهی در تعداد پالس شعاعی / نوک قلب وجود داشته باشد (Woodrow، ۱۹۹۹).

رنگ‌‌هایی که برای انجام تست تشخیصی و همودینامیک خون، در رگ‌های وریدی تزریق می‌شوند نیز ممکن است، سبب تشخیص نادرست شوند که در این موارد معمولاً میزان اکسیژن اشباع پیش‌بینی‌شده کمتر از مقدار واقعی خواهد بود (Jenson و همکاران، 1998). اثرات اختلالات رنگ‌دانه‌ای پوست، یرقان یا سطوح بیلی‌روبین (Bilirubin) نیز باید در نظر گرفته شوند.

استفاده صحیح از پالس اکسی متر، چیزی بیش از خواندن عدد نمایش داده شده است، چون همه بیمارانی که میزان SpO₂ یکسان دارند، اکسیژن موجود در خون همه آن‌ها یکسان نیست. اشباع ۹۷ درصدی به این معنی است که 97% کل مقدار هموگلوبین موجود در بدن از مولکول‌های اکسیژن پر شده است. بنابراین تفسیر اکسیژن اشباع باید در سطح کلی هموگلوبین بیمار باشد (Carroll، ۱۹۹۷). عامل دیگری که خوانش‌های اکسیژن سنج خون را تحت‌ تأثیر قرار می‌دهد، میزان استحکام اتصال هموگلوبین و اکسیژن است که ممکن است با شرایط فیزیولوژیکی مختلف تغییر کند.

اثرات خارجی – پالس اکسی متر میزان نور منتقل‌شده از طریق خون شریانی را اندازه می‌گیرد بنابراین نور روشنی که به‌طور مستقیم به سمت سنسور می‌تابد، چه مصنوعی و چه طبیعی، بر خوانش تأثیر می‌گذارد. سنسورهای کثیف (Sims، ۱۹۹۶)، لاک ناخن با رنگ تیره (Carroll، 1997) و خون خشک‌شده (Woodrow، 1999) ممکن است بر دقت خوانش‌ها با مسدود کردن پروب یا تغییر جذب نور توسط پروب تماسی تأثیر بگذارند.

انحراف نوری بر دقت تأثیر می‌گذارد و زمانی رخ می‌دهد که سنسور به‌طور نامناسب در موقعیت قرار گرفته است و نوری که به‌طور مستقیم از LED ساطع می‌شود، بدون عبور از بستر عروقی به حسگر نوری برسد.

حرکت کردن و بیرون رانده شدن سنسور از جای خودش که ممکن است با یک حرکت ریتمیک مانند لرزش ناشی از بیماری پارکینسون، تشنج و یا حتی لرزش ناشی از سرما ایجاد شود، منجر به خوانش نادرست می‌شود. ورزش و لرزش می‌توانند، تشخیص اینکه کدام بافت ضربان دارد را برای اکسیژن ساز دشوار سازند.

خوانش اشتباه – پالس اکسی مترها می‌توانند در حضور مونوکسید کربن خوانش بیش از مقدار واقعی داشته باشند. مونوکسید کربن در حدود ۲۵۰ برابر بیشتر از اکسیژن به هموگلوبین می‌چسبند و از اتصال اکسیژن جلوگیری می‌کند. هم‌چنین هموگلوبین را به رنگ قرمز روشن درمی‌آورد. پالس اکسی متر قادر نیست بین مولکول‌های هموگلوبین اشباع‌شده با اکسیژن و آن‌هایی که مونوکسید کربن را حمل می‌کنند، تمایز قائل شود (Casey، 2001).

همچنین خوانش بیش از مقدار واقعی در افراد سیگاری دیده می‌شود و خوانش‌ها تا چهار ساعت بعد از سیگار کشیدن نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند (Dobson، ۱۹۹۳). منابع دیگر مونوکسید کربن عبارت‌اند از آتش‌سوزی، تنفس دود اگزوز خودرو و قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های ترافیکی سنگین. همچنین شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه کم‌خونی منجر به خوانش اشتباه و بیش از مقدار واقعی می‌شود (Jensen و همکاران، ۱۹۹۸)

خطرات استفاده از پروب انگشتی

استفاده مداوم از پروب ممکن است باعث ایجاد تاول روی انگشت یا آسیب فشاری بر پوست و یا بر روی بس‌تر ناخن شود. سوختگی‌ها نیز از اثرات استفاده مداوم از پروب محسوب می‌شوند بنابراین موقعیت آن باید هر دو تا چهار ساعت تغییر داده شود (MDA، 2001؛ Place، 2000).

Woodrow (۱۹۹۹) به این نتیجه رسیده است که اگر پروب بر روی یک عضو فلج قرار گیرد، بیمار قادر نخواهد بود به کارکنان در مورد هرگونه ناراحتی و سوختگی‌های بالقوه هشدار دهد.

پالس اکسی متری مانند هر نوع دیگری از پایش، یک ابزار کمکی برای مراقبت است. مراقبت باید توسط فرد انجام گیرد و نه ماشین. دقت پالس اکسی متر نباید به‌عنوان تضمین در نظر گرفته شود و کارکنان بخش پزشکی و پرستاری باید آگاه باشند که این فن‌آوری تنها در صورتی مفید خواهد بود که کارکنان به‌درستی از تجهیز استفاده کنند و نتایج را از روی دانشی که قبلاً آن را به دست آورده‌اند، تفسیر کنند.