تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان

این سنجش که با نام تست دانسیتومتری استخوان، Bone Density Test و DEXA Scan نیز شناخته می شود، آزمایشی است که از طریق عکس برداری صورت می گیرد. DEXA در واقع کوتاه شدهی عبارت dual-energy X-ray absorptiometry است که معنای آن سنجش میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف می باشد. این آزمایش می تواند اطلاعات بسیار مفیدی در رابطه با پوکی استخوان یا استئوپروزیس (Osteoprosesis) و شکستگی استخوان ها در اختیار پزشک قرار می دهد. در این آزمایش ترکیب بدنی (Body Composition) نیز، که شامل میزان چربی و عضلهی بدن است، اندازه گیری می شود. علاوه بر این، در آزمایش تراکم استخوان میزان مواد معدنی در قسمت های به خصوصی از استخوان های بدن هم اندازه گیری می شود. در این آزمایش از مقدار اندکی اشعهی ایکس برای سنجش تراکم استخوان ها استفاده می شود. بنا به گفتهی محققان این تست سریع و بی درد، در واقع کاربردی ترین، آسان ترین و به صرفه ترین آزمایش برای تشخیص بیماری پوکی استخوان در افراد است.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان به استخوانهای شکننده در بیمار اشاره می کند. در واقع با افزایش سن، ضخامت و قدرت استخوان ها کاهش می یابد؛ از این رو لازم است این تست هر چند وقت یک بار انجام شود تا در صورت بروز آن از شکستن استخوان های بیمار جلوگیری شود. برای تشخیص بیماری پوکی استخوان معمولا از سنجش تراکم استخوان استفاده می شود. پوکی استخوان هنگامی اتفاق می افتد که سرعت تحلیل رفتن استخوان از سرعت ساخت بافت استخوانی جدید بیشتر میشود که معمولا بیشتر برای زنان در سنین بالا اتفاق می افتد. پوکی استخوان را بیماری خاموش نیز می نامند، زیرا هنگام آن بیمار درد نمی کشد و معمولا بیمار زمانی متوجه پوکی استخوان خود می شود که در اثر برخوردهای کوچکی دچار شکستگی استخوان می شوند.

استئوپنی چیست؟

از این نام معمولا برای توصیف کاهش تراکم استخوان استفاده می شود و معمولا از اولین نشانه های تحلیل توده های استخوان بیمار است.  در این بیماری تراکم مواد معدنی در استخوان ها کم می شود که ممکن است در برخی از موارد منجر به پوکی استخوان شود. به طور کل، معمولا افراد لاغر و فعال تراکم استخوان پایینی دارند، اما این بدین معنی نیست که حتما دچار پوکی استخوان می شوند. برای مثال برخی از بهترین ورزشکاران دنیا تراکم استخوانی پایین و در عین حال قوی و سالمی دارند.

تست تراکم استخوان به چه گونه است؟

آزمایشات تراکم استخوان میزان مواد معدنی موجود در برخی از استخوان ها مانند لگن، ستون فقرات و مچ را نشان می دهد. در این آزمایش بیمار روی تخت یا میز مخصوص قرار می گیرد و به کمک متخصص در زاویهی مناسب قرار می گیرد. سپس، از رول های حالت دهنده برای ثابت نگاه داشتن بیمار و موقعیت قرارگیری او استفاده می شود. در حین عبور دستهی دستگاه از روی بدن بیمار، از دو پرتوی اشعهی ایکس گوناگون استفاده می شود. در این پرتوها دوز پایینی از اشعهی ایکس وجود دارد تا ایمنی بیمار حفظ شده و به تمایز میان استخوان و بافت بدن بیمار کمک شود. سپس، مقداری از اشعه های تابانده شده توسط استخوان و بافت بدن جذب شده و باقی آن از بدن عبور می کند.

 در دستگاه دکسا دتکتورهای مخصوصی وجود دارند که میزان اشعهای که از بدن عبور می کند را ثبت می کنند. این اطلاعات به کامپیوتر فرستاده شده و اسکنر دستگاه، اطلاعات مربوط به اندازهگیری تراکم استخوان را به تصاویر و نمودار تبدیل می کند. در مانیتور، تصاویر استخوان ها سفید نشان داده شده و چربی و بافت ماهیچه مانند سایه هایی نمایش داده می شوند. این نتایج سپس توسط رادیولوژیست بررسی شده و نتایج آن به بیمار ابلاغ می شود. این بررسی معمولا با مقایسهی نتایج بیمار با تراکم استخوان در یک فرد سالم با شرایط مشابه مقایسه می شود.

در این اسکن هیچ گونه تزریقی انجام نمی شود و روشی بدون درد است. این آزمایش معمولا حدود 25 دقیق زمان می برد و معمولا پس از آن فرد نیاز به استراحت و بستری شدن ندارد. نتایج اسکن دکسا بسیار دقیق و جامعند و در صورت پوکی استخوان آن را به وضوح نشان می دهند. برخلاف دستگاه اشعهی ایکس، دستگاه دکسا می بایست هر روز چک و بررسی شود تا از عملکرد دقیق آن اطمینان حاصل شود. همچنین دستگاه های دکسا با هم تفاوت دارند و بهتر است تمام تست های بیمار با یک دستگاه انجام شوند. در صورتی که نتایج اسکن نشان دهندهی تراکم پایین استخوان در فرد باشد، ممکن است از او خواسته شود تا برای بهبود سلامت استخوان های خود تغییراتی مانند موارد زیر در زندگی خود ایجاد کند: 

• داشتن یک رژیم غذایی سالم و پر از کلسیوم
• گذراندن زمان زیادی در آفتاب به منظور افزایش جذب ویتامین دی توسط بدن
• انجام منظم ورزش هایی مانند پیاده روی و دو

آماده شدن برای اسکن دکسا (DEXA Scan)

بسیاری از افراد برای انجام این اسکن،  نیازی به تغییر روتین روزانهی خود ندارند. از این رو طبق روال معمول وعده های غذایی خود را مصرف کرده و داروهایشان را می خورند. لازم به ذکر است، در فرمی که بیمار پیش از انجام اسکن پر می کند، مواردی مانند سلامت عمومی، پیشینهی خانوادگی بیمار در راستای شکستگی استخوان، پیشینهی سیگار کشیدن و داروهای مصرفی پرسیده می شوند. همچنین، لازم است پیش از انجام اسکن، موارد زیر رعایت شوند:

• از 24 ساعت قبل از انجام اسکن، مصرف قرص های مکمل کلسیوم جلوگیری کنید.
• لباس های راحت و بدون فلز (مانند زیپ، دکمه یا کمربند فلزی) بپوشید.
• در صورتی که باردار هستید، به پزشک خود اطلاع دهید زیرا در این اسکن از اشعه هایی استفاده می شود که می تواند به جنین آسیب برساند.

انواع دستگاه اسکن دکسا

به طور کل دو نوع ماشین دکسا وجود دارد که مرکزی (Central) و محیطی (Peripheral) نامیده می شوند.:

• اسکنرهای مرکزی
• معمولا در اکثر مراکز درمانی و بیمارستان ها از این نوع اسکنر برای اندازه گیری میزان تراکم استخوان در لگن و ستون فقرات استفاده می شود. اسکنرهای مرکزی میزی بزرگ و مسطح دارند که در بالای آن یک دسته قرار می گیرد. 
• اسکنرهای محیطی
• از این نوع اسکنر که در داروخانه ها نیز به فروش می رسد، برای اندازه گیری تراکم استخوان در مچ، انگشت و پاشنهی پا استفاده می شود. این دسته از اسکنرها در مقایسه با اسکنرهای مرکزی، اندازهی کوچکتری دارند و وزنشان نهایتا 30 کیلو است. در برخی از این دستگاه ها، محلی برای قرار دادن پا یا زیر بغل وجود دارد تا از آن عکس برداری شود.

چه کسانی نیازمند سنجش تراکم استخوان هستند؟

عوامل بسیاری می توانند در این مسئله تعیین کننده باشند. معمولا این تست برای افراد بالای 50 سال توصیه می شود تا شرایط استخوان هایشان ارزیابی شده و خطر شکستگی استخوان و دیگر موارد مرتبط، در آن ها بررسی شود. بنا بر تحقیقات، روند تحلیل تراکم استخوان در زنان سریع تر است و زودتر اتفاق می افتد. از این رو لازم است در سنین پایین تری نسبت به مردان برای سنجش تراکم استخوان تحت نظر قرار گرفته شوند. در موارد زیر ممکن است پزشک این اسکن را برای شما توصیه کند:

• افزایش سن
• بسیاری از افراد با افزایش سن، تراکم استخوان خود را از دست می دهند از این رو لازم است زنان حداکثر در 65 سالگی و مردان در 70 سالگی این آزمایش را به صورت مستمر انجام بدهند.
• پیشینهی خانوادگی
• در صورتی که در خانوادهی فرد، این بیماری وجود داشته باشد، خطر ابتلا به آن در وی افزایش می یابد.
• شکستگی های پیشین
• شکستن استخوان در اثر موارد جزئی به خصوص از سن 50 سالگی به بعد می تواند یکی از علائم پوکی استخوان باشد.
• دارو
• مصرف برخی از داروها مانند داروهای سرطان یا داروهایی که بعد از عمل های پیوند اعضا انجام می شود، می تواند منجر به ضعیف شدن استخوان ها شود.
• سلامت عمومی بدن
• بسیاری از اختلالات پزشکی مزمن می تواند خطر شکستگی استخوان ها را افزایش بدهد. این اختلالات می تواند شامل بیماری های مانند آرتریت روماتویید، لوپوس، دیابت، مشکلات کبد و مشکلات کلیوی بشود.
• زنانی که یائسگی زودرس دارند.
• زنانی که قبل از 45 سالگی، تخمدان هایشان با جراحی برداشته شده و پس از آن هورمون درمانی انجام نداده اند.
• زنانی که در سن بالا به طور مکرر سیگار کشیده و از مشروبات الکلی استفاده می کنند. 
• زنانی که در پیشینهی خانوادگیشان شکستگی لگن وجود دارد یا شاخص تودهی بدنی آن ها کمتر از 21 است.
• زنانی که فاصلهی میان دورههای قاعدگی شان بیش از یک سال است.
• افرادی که حداقل 4 سانتی متر کاهش قد داشته اند.
• افرادی که عمل پیوند اعضا انجام داده اند.
• افرادی که برخی از هورمون های بدنشان (مانند استروژن در زنان و تستوسترون در مردان) کاهش پیدا می کند

از اسکن دکسا برای موارد نیز استفاده می شود:

• بررسی روند تغییرات استخوان در طول زمان
• بررسی واکنش به بدن به روندهای درمانی 
• ارزیابی ترکیب بدنی مثل حجم ماهیچه و چربی بدن

سنجش تراکم استخوان هر چند مدت یک بار می بایست انجام شود؟

این آزمایش معمولا می بایست هر دو سال یک بار انجام می شود. با این حال ممکن است پزشک با در نظر گرفتن موارد زیر این زمان بندی را تغییر بدهد:

• شخص دچار بیماری خاصی باشد.
• سن
• میزان خطر شکستگی استخوان در فرد
• نتایج اسکن های پیشین 
• داروهایی مصرفی بیمار