ماشین بیهوشی اتاق عمل

ماشین بیهوشی

ماشین بیهوشی یا دستگاه بیهوشی جهشی در علم پزشکی بود که وجود آن در اتاق عمل بسیار ضروری است. بیهوشی در انگلیسی Anesthesia ترجمه شده و به معنای بیهوشی یا بی حسی نسبت به درد است که خصوصا پس از اعمال گاز بر بیمار یا تزریق دارو به بدن اتفاق می افتد. ماشین بیهوشی این امکان را به بیماران می دهد که بدون درد کشیدن، جراحی روی آن ها انجام شود. پیش از اختراع مسکن ها، افراد مجبور بودند در حین جراحی درد بسیاری را تحمل کنند. همچنین استفاده از داروی بیهوشی به کادر جراحی اجازه می دهد جراحی را در آرامش و بدون حواس پرتی هایی انجام بدهند که ممکن است در اثر تکان و فریاد بیمار برای خلاصی از درد ایجاد شود. علاوه بر ماشین های بیهوشی مدرن که در این متن به آن ها می پردازیم، ماشین های بیهوشی ساده هم وجود دارند که سبک و قابل حملند. این ماشین ها تنها یک دریچه ی یک طرفه دارند و هوای محیط را با اکسیژن درون کپسول ترکیب می کنند.

انواع بیهوشی و بی حسی

بیهوشی عمومی یا کامل (General Anesthesia)

در این نوع بیهوشی، بیمار به طور کامل بیهوش می شود و هوشیاری ندارد. بیهوشی کامل معمولا هنگام جراحی های بزرگ انجام می شود. این نوع بیهوشی معمولا از طریق گاز های بیهوشی و ماشین بیهوشی است.

بی حسی منطقه ای (Regional)

بی حسی منطقه ای می تواند نخاعی یا اپیدورال باشد و برای کنترل درد هنگام جراحی انجام می شود. در این نوع بی حسی، قسمت بزرگی از بدن برای مثال از کمر به پایین بی حس می شود. در این روش دارو معمولا از طریق سوند یا با تزریق به بیمار وارد می شود.

بی حسی موضعی

در این روش بیمار کاملا هوشیار است و با تزریق دارو تنها یک قسمت کوچک بدن بی حس می شود.

تاریخچه ی بیهوشی و بی حسی

پزشکی مدرن بدون به وجود آمدن داروهای بی حسی و بیهوشی امکان پذیر نبود. قابلیت بیهوش کردن بیماران و انجام عمل جراحی روی بیمار بدون درد فوق العاده ارزشمند است. استفاده از انواع بی حس کنندهای گیاهی در تمدن های قدیم مثل یونان و چین رایج بود تا اینکه در سال 1846 مورتون با استفاده از اتر، یک جراحی موفقیت آمیز انجام داد و پس از آن راه برای کشف داروهای بیهوشی دیگر باز شد. اولین بار ادموند بویل در سال 1917 ماشین بیهوشی را اختراع کرد تا لازم نباشد تجهیزات سنگین بیهوشی مدام از جایی به جای دیگر حمل شوند.

امروزه رایج ترین ماشین بیهوشی، ماشین با جریان ثابت یا پیوسته است که در یک مدار بسته ی ساده عمل می کند. در این مدار، میزان ثابتی از گازهای استنشاقی وارد ریه ی بیمار شده و مقدار گاز اضافی تخلیه می شود. در این روند، اکسیژن از طریق جریان سنج یا فلو متر که جریان اکسیژن را ثابت نگه می دارد، از منبع گاز جاری می شود. در مرحله ی بعد، اکسیژن وارد منبع بخار شده و در آنجا با گازهای شیمیایی بیهوشی ترکیب می شود. سپس، این ترکیب به گاز تبدیل شده و وارد چرخه ی تنفس می شود. در آخر این گاز وارد ریه ی فرد شده و او را بیهوش می کند. در آخر، گاز های زائد توسط سیستم تخلیه برداشته می شوند تا به فرد مواد بیهوشی بیش از حد منتقل نشود زیرا مقدار اضافی آن خطرناک است و ممکن است به بیمار آسیب برساند. تخلیه ی گازها ی اضافی، برای سلامت کادر درمان نیز اهمیت دارد زیرا در صورت وجود گاز زیاد در اتاق جراحی ممکن است آن ها هم بیهوش شوند یا تحت تاثیر عوارض آن قرار بگیرند.

کاربرد

هدف ماشین های بیهوشی امروزه، ترکیب گاز های بیهوشی با هوا و دیگر گازها و انتقال آن به بیمار است تا در طول جراحی بیهوش بمانند. به طور خلاصه دستگاه بیهوشی، گازهای بیهوشی در اندازه های متناسب با هم ترکیب می کند، به بیمار اکسیژن می رساند و گازهای بیهوشی زائد و بازگشتی مثل کربن دی اکسید را تخلیه می کند.

اجزای ماشین بیهوشی

این دستگاه که در اوایل قرن بیستم اختراع شده است، به دلیل عملکرد حساسش، ساختار بسیار پیچیده ای دارد. طراحی این دستگاه شامل صدها قطعه است که در زیر تنها به بررسی چند جزء مهم می پردازیم:

ونتیلاتور

پس از استنشاق گاز بیهوشی توسط بیمارو بیهوشی، سرعت حرکت اندام بدن کاهش یافته و بیمار نمی تواند به تنهایی نفس بکشد. از این رو لازم است برای بیمار از یک دستگاه کمک تنفسی مثل ونتیلاتور استفاده شود.

جریان سنج یا فلومتر اکسیژن (Flowmeter)

جریان سنج ها اجزای کوچکی در دستگاه هستند که با ثابت نگاه داشتن جریان گاز در کل فرآیند، تاثیر بزرگی بر عملکرد کلی دستگاه می گذارند. بدون جریان سنج، ممکن است با تغییرات جزئی در جریان هوا، اثرات جبران ناپذیری بر بیمار در حین جراحی وجود خواهد داشت. جریان سنج، جریان اکسیژن را روی یک درجه ی ثابت نگاه می دارد. ثبات جریان هوا اهمیت بسیاری دارد از این رو ماشین های بیهوشی دارای دریچه های الکترونیکی برای تنظیم نسبت گازها هستند که همه چیز را ثابت نگه دارند و مقدار جریان گاز را دقیق کنترل می کنند. این سیستم، جریان گاز به سمت خروجی مشترک را کنترل و اندازه گیری می کند و مقدار این جریان را روی صفحه ی فلوتیوب نمایش می دهد.

مبدل های فشار پیچیده و دریچه های الکترونیکی کنترل جریان باعث می شوند، انتقال گاز با دقت و کیفیت بیشتری انجام شود. جریان سنج های الکترونیکی بسیار دقیق تر از نوع سنتی اند و مشکلات جریان سنج های مکانیکی (مثل نشتی) را ندارند. اطلاعات جریان با فرمت دیجیتال نمایش داده می شود و بسیار دقیق است. برخی از ماشین ها با استفاده از دستگیره ها و دریچه های سنتی کار می کنند، اما با استفاده از سنسور های جریان الکترونیکی به جای لوله های جریان شیشه ای، می توانند اطلاعات را به صورت الکترونیکی نشان بدهند. نمایش الکترونیکی اطلاعات دقت در دید را بالا می برد و علاوه بر تسهیل کنترل جریان ، انتقال اطلاعات را نیز آسان تر می کند.

مولد بخار یا تبخیر کننده (Vaporizer)

تبخیر کننده یا مولد بخار، مواد بیهوشی را از حالت مایع در آورده و به بخار تبدیل می کند تا بیمار به راحتی آن را استنشاق کند. این وسیله معمولا دارای ماسک صورت و شلنگ است که دهان و بینی بیمار را پوشش می دهد. جنس تبخیر کننده ها معمولا از فلز هایی است که رسانایی بالایی دارند مثل مس یا برنز. به علت وجود گاز های بیهوشی گوناگون، یک دستگاه بیهوشی می تواند تا 3 عدد دستگاه تبخیر کننده داشته باشد.

سیستم تخلیه

این سیستم گاز های زائد ماشین را تخلیه می کند تا از آلوده شدن هوای اتاق جلوگیری شود؛ زیرا اگر این گازها در هوای اتاق پخش شوند، ممکن است منجر به بروز خطرات گوناگونی شود . لازم است این سیستم مکانیزمی برای فشار کمکی داشته باشد تا سیستم به درستی عمل کند.

مانیتور

از مانیتور ها برای نمایش علائم حیاتی و اندازه گیری موارد مختلف استفاده می شود. وجود مانیتور روی ماشین بیهوشی به کادر درمان اجازه می دهد با دقت جریان گاز را بررسی کرده و از ثبات آن اطمینان پیدا کنند. هر گونه نوسان در جریان، روی صفحه به نمایش در می آید و به متخصص هشدار داده می شود.

مخازن گاز (منبع تأمین خط لوله و کپسول اکسیژن )

بیماران هنگام بیهوشی برای تنفس به کمک نیاز دارند، از این رو اکسیژن اهمیت بسیاری در بیهوشی دارد. برای استفاده از اکسیژن، بسته به عوامل متفاوت، ممکن است از کپسول های اکسیژن یا هوای فشرده شده در خط لوله استفاده شود.در بسیاری از بیمارستان ها یک سیستم خط لوله ی مرکزی و مخازن ذخیره ی گاز وجود دارد که توسط آن، گاز هایی مثل اکسیژن به اتاق عمل رسانده می شوند و ماشین های بیهوشی یا ونتیلاتور ها می توانند به صورت مستقیم از لوله کشی این مخازن گاز دریافت کنند. در صورتی که به هر دلیلی نتوان از این منبع استفاده کرد از کپسول های ذخیره استفاده می شود.

ابزار ایمنی برای افت فشار اکسیژن

برای کاهش خطر هیپوکسی هنگام افت فشار اکسیژن، در ماشین های بیهوشی مدرن از چندین ابزار ایمنی مثل انواع آلارم (سیستم هشدار دهنده) و دریچه استفاده می شود. این آلارم ها می توانند پنوماتیک (عملکرد از طریق فشار هوا) یا الکترونیکی باشند.

گیره ی آویزان کننده (Hanger Yoke)

کپسول یا لوله کشی گاز به آن متصل می شود.

شناور

ماشین های بیهوشی از انواع مختلف شناور مثل شناور های سربی وکروی استفاده می کنند.

کم کننده ی فشار یا فشار سنج

در صورتی که فشار گاز ورودی زیاد باشد آن را کم کرده و در حالت ثابت نگاه می دارد.

دریچه ی سقوط امن (Safe Fail)

این دریچه ها که توسط فشار اکسیژن کنترل می شوند در همه ی لوله های تامین گاز (به جز اکسیژن) وجود دارند. از این رو فشار گاز این لوله ها رابطه ی مستقیمی با فشار منبع اکسیژن دارد.

دریچه ی کنترل یا والو (Valve)

این دریچه بین تبخیر کننده و خروجی گازهای استنشاقی دارد و حجم گازهای بیهوشی را با کمک فلومتر کنترل می کند. همچنین این دریچه مانع برگشتن گاز درون تبخیر کننده می شود که موجب بهبود عملکرد دستگاه می شود.

سیستم ترکیب گاز

این سیستم گازها را با اندازه های دقیق با هم ترکیب کرده و با استفاده از لوله ی خرطومی به بیمار می رساند.

سیستم کنترل میزان گاز ها

این سیستم امکان تنظیم هر دریچه را به صورت جداگانه به متخصص بیهوشی می دهد.

دریچه ی فلاش اکسیژن

این دریچه رابط میان سیستم کم فشار و پر فشار است.

ویژگی های ماشین های بیهوشی مدرن

ماشین های بیهوشی مدرن به دلیل ادغام با سیستم های کامپیوتری ویژگی ها و کارکرد های بسیاری دارند که در زیر به بررسی برخی از آن ها می پردازیم :

افزایش ایمنی بیمار

این ماشین ها مطمئن ترند و اجزای کاربردی و قدرتمندی مانند ونتیلاتور، مولد بخار و جریان سنج دارند.

آلارم یا سیستم های هشدار یکپارچه و کنترل کننده های الکترونیکی (توسط کامپیوتر) دارند.

دارای حالت های مختلف ونتیلاسیون هستند و بیشتر از حالت های فشاری و PEEP در آن ها استفاده می شود. (لازم به ذکر است همه ی ماشین های بیهوشی از همه ی حالت ها پشتیبانی نمی کنند.) برخی از این حالت ها عبارتند از:
ونتیلاسیون فشاری یا PCV
ونتیلاسیون فشاری-حجمی یا (PC-VG)
SIMV های فشاری یا حجمی
سی پپ (CPAP)
بای پپ (BiPAP)
PSV
APRV
انجام آزمایش های عدم وجود نشتی، سالم بودن شلنگ تخلیه و اتصال صحیح مدار تنفسی که منجر به عملکرد دقیق دستگاه می شود.
اندازه ی کوچک تر نسبت به ماشین های بیهوشی قدیمی
قابلیت های پیشرفته ی مانیتور مثل دستگاه تنفس سنج
قابلیت ضبط و ثبت اتوماتیک (خودکار)
ثبت الکترونیکی جریان گاز
یکپارچگی ریز پردازنده
باتری پشتیبان یا بک آپ (Backup)
انواع سیستم هشدار دهنده یا آلارم
تقسیم بندی بر اساس اهمیت: بالا، متوسط و پایین. (هشدار های که اهمیت بالایی دارند، نمی بایست بیش از دو دقیقه روی حالت بی صدا گذاشته شوند.)
مانیتور
نمایش حجم بازدم
مقدار اکسیژن مصرفی
آلارم قطع جریان اکسیژن به بیمار
بررسی غلظت گاز بیهوشی
پالس اکسیمتری یا غلظت اکسیژن در خون)
بررسی فشار خون
بررسی EKG
فشار در مدار تنفسی نباید بیشتر از 5/12 کیلو پاسکال باشد.
جریان سنج ها
کنترل جداگانه ی جریان هر گاز
قرار گرفتن هر کنترل کننده ی جریان در کنار عقربه ی جریان
طراحی خاص دستگیره ی کنترل جریان اکسیژن
گیره ی دریچه یا والو برای جلوگیری از آسیب رسیدن به جریان سنج در اثر چرخش زیاد
مولد بخار یا تبخیر کننده
کالیبراسیون غلظت گازهای بیهوشی
قفل بین تبخیر کننده ها
نشان دهنده ی سطح مایع برای جلوگیری از استفاده ی بیش از حد مایعات
منبع لوله ی گاز
فشارسنج برای خط لوله
دریچه ی گاز (حداقل برای اکسیژن و نیتروژن مونوکسید)
فیلتر
چک لیست های گوناگون برای نظارت بر دستگاه و حذف خطرات احتمالی که می تواند کاغذی یا الکترونیکی باشد.
هشدار افت اکسیژن (OFWD) توسط حسگر الکترونیکی
قطع کننده ی گاز نیتروژن مونوکسید (OFPD)
هشدار کمبود اکسیژن در ترکیب گاز استنشاقی
تنظیم و چک کردن عملکرد دستگاه و وسایل جانبی به صورت دوره ای
سیستم کنترل ایمنی در مواقع بحرانی
مانیتورینگ دائم علائم حیاتی بیمار برای حفظ سلامتی و ایمنی