رادیولوژی دندان

رادیولوژی دندان در واقع به نوعی عکس برداری اشاره دارد که در آن با استفاده از تجهیزات مخصوص و اشعهی ایکس از دندان ها گرفته می شود. این عکس ها می توانند مشکلاتی را که در دهان، دندان، لثه ها و فک وجود دارد، با جزئیات نمایش بدهند. از این عکس ها برای یافتن و درمان زودهنگام مشکلات دندانی استفاده می شود. درمان انواع بیماری پیش از جدی شدن، می تواند علاوه بر کاهش درد بیمار، به صرفه جویی در زمان و هزینهی او کمک کند. تصاویر گرفته شده با ایکس ری به دندانپزشک ها کمک می کند، از شرایط دقیق دندان ها، ریشهی آن ها، جای گیری فک ها و ساختار استخوان صورت اطلاع داشته باشند. اشعهی ایکس می تواند از اشیا عبور کرده یا توسط اجسام سختی مانند دندان ها و استخوان جذب شود و اینگونه در تصاویر با رنگ روشن نشان داده شود. این اشعه از مواردی که کمتر سخت هستند مانند لپ و لثه عبور می کند که در تصاویر سیاه نشان داده می شوند. از ایکس-ری در دندانپزشکی برای پیدا کردن مشکلاتی استفاده می شود که در معاینه با چشم دیده نمی شوند. تصاویر اشعهی ایکس با نشان دادن موارد زیر به دندانپزشک در تشخیص بیماری کمک می کنند:

پوسیدگی (به خصوص پوسیدگی های کوچک میان دندان ها)
پوسیدگی زیر دندان های پر شده
تحلیل استخوان در فک
شرایط و وضعیت دندان ها پیش از کاشت دندان، گذاشتن دندان مصنوعی، انجام ارتودنسی و موارد دیگر
آبسه (نوعی عفونت که در ریشه دندان یا بین لثه و دندان ایجاد می شود.)
شروع روند پوسیدگی دندان
بررسی میزان فضای دهان برای کودکان و این مسئله که تمام دندان هایی که در خواهند آمد، به درستی در دهان قرار می گیرند.
بررسی وضعیت دندان عقل
بررسی وضعیت نهفته بودن دندان ها

انواع رادیوگرافی دندان

به طور کل، انواع تصویر اشعهی ایکس دندانی بر دو دسته هستند:

داخل دهانی

در این نوع رادیوگرافی که رایج ترین نوع رادیوگرافی دندانی است، فیلم اشعهی ایکس داخل دهان قرار می گیرد. تصاویر داخل دهانی، جزئیات زیادی را نشان می دهند و به کمک آن ها می توان پوسیدگی ها، ریشهی دندان و وضعیت کلی دندان و فک را بررسی کرد. این نوع از عکس برداری خود به چند نوع تقسیم می شود که هر کدام جنبه های گوناگونی از دندان را نشان می دهد:

بایت وینگ (Bitewing)

تصاویر تولید شده در این تکنیک که پرکاربردترین نوع تصویربرداری از دندان است، جزئیات دندان های بالا و پایین یک قسمت دهان را نشان می دهند. هر بایت وینگ، کمک می کند راستای دندان ها و عمق ریشه مشخص شود. علاوه بر این شکستگی دندان ها، وضعیت دندان های پر کردهی پیشین، انواع پوسیدگی میان دندان ها و تغییر در ضخامت آن در اثر بیماری های لثوی نیز مشخص است. در این روش فرد هنگام عکس برداری کاغذ مخصوصی را گاز می زند تا نحوهی قرار گرفتن تاج‌های دندان مشخص شود.

پری اپیکال (periapical)

به این نوع عکس برداری، پیرامون ریشه یا تک دندان نیز گفته می شود که در این دسته از تصاویر دندان را به طور کامل نشان می دهند و در هر عکس، از یک دندان عکس برداری می شود. این دسته از عکس ها شباهت زیادی با تصاویر بایت وینگ دارند و تفاوت آن ها در این است که دندان ها کامل و از تاج دندان تا ابتدای ریشه که به فک متصل است، در آن ها نمایش داده می شود. این تصاویر، تغییرات غیرعادی در ریشه ها و ساختار استخوانی اطراف آن را نیز نشان می دهد.

اکلوزال (Occlusal)

این دسته از تصاویر بزرگ ترند و شرایط و نحوهی قرارگیری یک ردیف کامل از دندان ها را نشان می دهد که می تواند متعلق به فک بالا یا پایین باشد.

خارج دهانی

در این نوع رادیوگرافی، فیلم اشعهی ایکس خارج از دهان قرار می گیرد و از آن بیشتر برای بررسی رشد و تشخیص مشکلات در فک و جمجمهی افراد، استفاده می شود تا مشکلات احتمالی بین فک، دندان، صورت و مفصل گیجگاهی ‌زیرواره‌ای (TMJ) مشخص شود. جزئیات دندانی ای که در عکس های داخل دهانی نشان داده می شود در این دسته از عکس ها وجود ندارد و معمولا از آن ها برای پیدا کردن مشکلات یک دندان به صورت خاص استفاده نمی شود. این دسته از رادیوگرافی نیز انواع گوناگونی دارد که عبارتند از:

پانورامیک (Panoramic)

تصاویر پانورامیک تمام دهان، دندان های فک بالا و دندان های فک پایین را در یک عکس نشان می دهند . این تصاویر علاوه بر نحوهی قرارگیری دندان های در آمده و نهفته، به تشخیص انواع تومور و مشکل در دندان ها نیز کمک می کند.

توموگرافی (Tomographic

رادیولوژی توموگرافی یک لایه خاص یا اسلایس از دهان را از طریق محو کردن لایه‌های دیگر دهان، به صورت برجسته نشان می‌دهد. از این روش در بررسی ساختارهایی استفاده می شود دیدن آن ها توسط ساختاری دیگر با مشکل روبه رو می شود.

سفالومتری (Cephalometric)

تصاویری که با این روش عکس برداری می شوند، یک سمت از سر بیمار را به طور کامل نشان می دهند. این تصاویر ارتباط فک، دندان و خصوصیات بیمار را به خوبی نشان می دهند. از این رو، متخصصین ارتودنسی از این نوع عکس برای به دست آوردن شیوهی اختصاصی برای تنظیم ساختار دندان هر بیمار استفاده می کنند.

سیالوگرام (Sialogram)

غدد بذاقی بافت نرمی دارند و در حالت عادی در تصاویر ایکس-ری نمایش داده نمی شوند. از این رو، در این روش یک مادهی حاجب به غدد بزاقی تزریق می‌شود تا به خوبی در فیلم رادیوگرافی دیده شوند. تصاویر سیالوگرام به تشخیص مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد یا سندروم شوگرن (Sjogern) می پردازد که خود ممکن است منجر به ایجاد پوسیدگی در دندان های افراد بکند.

توموگرافی کامپیوتری استاندارد یا سی تی اسکن (CT)

در این روش ساختار داخلی دندان‌ها به ‌صورت سه‌ بعدی نشان می‌شود که می توان از آن برای تشخیص انواع مشکلات در مانند کیست‎‏، تومور و شکستگی‌ در استخوان بندی صورت استفاده کرد. از این روش معمولا در بیمارستان ها استفاده می شود و در مطب ها کمتر دیده می شود.

سی تی اسکن پرتو مخروطی (Cone Beam CT)

در این روش از ساختار دندان ها، بافت های نرم، اعصاب و استخوان بیمار، تصاویر سه بعدی گرفته می شود. از این عکس برای قرارگیری درست دندان هنگام ایمپلنت و ارزیابی انواع کیست و تومور در دهان، لثه، فک، ریشهی دندان و صورت استفاده می شود. سی تی اسکن پرتو مخروطی شباهت بسیاری با سی تی اسکن معمولی دارد و تصاویر در هر دو روش دقیق و با کیفیت هستند. با این حال، روش عکس برداری در آن ها متفاوت است. دستگاه سی تی اسکن پرتو مخروطی تنها با یک دور گردش دور سر بیمار، اطلاعات را دریافت می کند. این در حالی است که در سی تی اسکن استاندارد، دستگاه چندین بار دور سر بیمار می چرخد و اسلایس‌های مسطح را جمع آوری می کند. از این رو، بیمار در روش پرتو مخروطی بیمار کمتر در معرض اشعهی ایکس قرار می گیرد.

تصویربرداری دیجیتال (Digital Imaging)

نوعی تصویربرداری 2 بعدی از دندان است که تصاویر را مستقیم به کامپیوتر ارسال می‎کند تا تنها در عرض چند ثانیه روی مانیتور به نمایش در آورده شوند و در صورت نیازه ذخیره شده یا آن ها پرینت گرفته شود. مزایای تصویربرداری دیجیتال در مقایسه با تصویربرداری معمولی شامل موارد زیر می شود:

قابلیت تقویت و بزرگنمایی تصاویر به منظور مشاهدهی کوچک‌ترین جزئیات
ارسال الکترونیکی تصاویر برای دیگر دندانپزشکان دیگری ارسال کند.
دریافت کمتر اشعهی ایکس
صرفه جویی در زمان به علت زود حاضر شدن عکس و عدم نیاز به چاپ آنالوگ
بررسی پیشینهی دندان بیمار از طریق مقایسه عکس دندان بیمار در طول زمان با استفاده از نرم افزارهای مخصوص که تفاوت ها را به خوبی آشکار می کنند.

تصویربرداری با ام.آر.آی (MRI Imaging)

از این روش که بیشر برای ارزیابی بافت های نرم مثل لثه استفاده می شود، تصاویر به صورت سه بعدی از حفرهی دهان که شامل فک و دندان ها می شود، گرفته می شوند.

چه زمانی می بایست از رادیوگرافی دندانی استفاده شود؟

این مسئله کاملا به پیشینهی پزشکی، رکورد دندان های فرد و شرایط دندان های فرد وابسته است. برخی از افراد لازم است هر شش ماه یک بار از دندان های خود عکس برداری کنند در حالی که برخی ممکن هست هر چند سال یک بار به این کار احتیاج داشته باشند. علاوه بر این معمولا در معاینات اولیه نی ز از دندان ها عکس برداری می شود تا شرایط آن ها معلوم شده و با عکس های گذشته مقایسه شود تا تغییرات در آن به خوبی مشخص باشد. بهتر است تصاویر ایکس-ری از افرادی که بیشتر در معرض مشکلات دندان قرار دارند به طور مرتب گرفته شود. این افراد عبارتند از:

کودکان

کودکان در کل بیشتر از بزرگسالان نیازمند این تصویربردار هستند، زیرا دندان ها و فکشان در حال رشد است و بیشتر در معرض پوسیدگی دندان قرار دارند.

بزرگسالانی که دندان درست شده دارند.

این دندان درست شده می تواند به دندان های پر شده اشاره کند که در آن ها احتمال پوسیدگی در لایه های زیرین وجود دارد.

افرادی که به طور مستمر از نوشیدنی های پر از شکر استفاده می کنند.
افرادی که دچار بیماری های پیرادندانی اند.

این بیماری، بیماری لثه یا بیماری پریودنتال (periodontal) نیز نامیده می شود و لازم است بیمار برای تحلیل استخوان ها بررسی شود.

افرادی که دهانشان خشک است.

دهان خشک می تواند منجر به پوسیدگی دندان ها شود. این خشکی می تواند به دلایل گوناگونی مانند مصرف داروهایی از قبیل داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب، آنتی هیستامین یا بیماری های مانند سندروم شوگرن، غدد بزاقی آسیب دیده و پرتودرمانی در ناحیهی سر و گردن باشد.